Tarihi Samsun Kalesi Yeniden İnşa Edilecek

Karadeniz'in en büyük metropol kenti Samsun'da Anadolu Türk beyliklerinden Danişmentlilerin 1192 yılında yaptırdığı Samsun Kalesi'nin, aslına uygun olarak yeniden inşa edilmesi planlanıyor.

Büyükşehir Belediyesi, kentin tarihine ve özüne dönüşünü sağlayacak Anadolu'nun deniz kıyısına kurulan tek kalesi olan tarihi Samsun Kalesi'ni, hazırlanacak proje kapsamında inşa edip, adının verildiği Kale mahallesini de ihya etmek istiyor. Projeyle ilgili açıklama yapan Samsun Büyükşehir Belediye Başkanı Yusuf Ziya Yılmaz, Saathane Meydanı Projesi'nin tamamlanmasından sonra bu projeye yönelmeyi istediklerini söyledi.

Kültürel zenginlik açısından köklü bir tarihi geçmişe sahip olan Samsun, bu zenginliklerini tek tek ortaya çıkararak yaşatmak ve gelecek kuşaklara emanet etmek istiyor. Günümüzde kalıntıları kalmış taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının, Samsun Büyükşehir Belediyesi'nin öncülüğünde aslına uygun olarak yeniden inşa edilip halkın kullanımına açılması planlanıyor.  Amisos tümülüsleri, Çakallı Kervansarayı ve Paşa Konağı'nın restorasyonunu tamamlayarak hizmete açan belediye, Şeyh Sadi Tekkesi Kuva-i Milliye Müzesi'ni de tamamlamak üzere. Sırada ise bir zamanlar en canlı ticaret mekanı olan tarihi Saathane Meydanı Projesi'ne başlayacak olan Büyükşehir Belediyesi, bu projenin akabinde ise ismini tarihi Samsun Kalesi'nden alan Kale mahallesini ihya etmeyi planlıyor.

1192'de Amisos Kalesi'ni ele geçiremeyen Danişmentlilerin sahilde bir ok atımı uzaklığındaki bataklık alana inşa ettiği denizden 8 metre yüksekliğindeki Samsun Kalesi, içerisinde yüzlerce ev, dükkân, iki mescit ve Selçuklu komutanlarından Hızır Bey'in yaptırdığı camiyi barındırıyordu. 1640 yılında Samsun'a gelen ünlü gezgin Evliya Çelebi, ünlü Seyahatnamesi'nde kaleyi "Çevresi 5 bin adım, 70 kulesi, 2 bin mazgalı ve kapısı ile leb-i deryada şadadi bina bir sengin abad idi" diyerek tasvip etmiş, cami, hamam ve muhtasar bir çarşıya sahip kalenin sağlam ancak harap bir hâlde olduğunu yazmıştı.

Deniz tarafına bakan surların Karadeniz'in şiddetli dalgalarına dayanabilmesi için her on iki adımda bir yapılan mahmuzlar ile kale duvarı güçlendirilmişti. Zaman zaman onarılan Samsun Kalesi, 1869'da çıkan büyük yangına kadar ayakta kaldı. Yangın sonrası kentin yeniden kurulması çalışmalarına başlanınca imar planları kapsamında kalenin kara kısmındaki surları yıkılmıştı. Yine deniz surları ve cebehane (Savaş araç ve gerekçelerin saklandığı yer) dışında bulunan surların yıkımıyla birlikte Samsun Kalesi, ortadan kalkmıştı.

2. Meşrutiyet döneminde Harbiye Nezareti'nce, Samsun Kalesi gibi eski kalıntıların ortadan kaldırılması kararı alınmış ve bu karar padişah V. Mehmet Reşat tarafından da onaylanmıştı. Kale yerinin arsaları da daha sonra Harbiye Nezareti'ne verilmişti. Daha sonra ise bu alan Maliye Nezareti'ne geçmiş, parsellenerek müzayede ile satılmıştı.

Günümüzde Saathane Meydanı’ndan, Bedestan Çarşısı'na, deniz kıyısında ise Ziraat Bankası Özel İşlem Merkezi’nin bulunduğu parselden Büyük Camii'nin ilerisindeki Maarif Kıraathanesi'ne kadar uzanan alanı kuşatan kaleden geriye ise sadece 13 metrelik sur duvarı kaldı. Sur duvarı da 2008 yılında Samsun Büyükşehir Belediyesi'nce Büyük Camii çevresinde yapılan restorasyon çalışmaları sırasında ortaya çıkarıldı. Samsun Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu da bir yıl sonra kale duvarının tamamını tescilleyip koruma altına almıştı.

Tarihi Samsun Kalesi'nin kapılarında bulunan ve üzerinde "Gazi ve mücahitlerin meliki, kafir ve müşriklerin düşmanı Beyazid Han Oğlu Yüce Sultan Mehmet zamanında 813 yılında, Frenk kalesinin tahrip edilmesi (Allah’ın orayı yakmasından sonra) Zeynü’l – Hâc ve’l-Haremeyn büyük emir Timurtaş Bey’e (Allah devletini devamlı kılsın) emredildi. Her kim o kalenin (Frenk Kalesinin) imar edilmesine (yeniden yapılmasına) izin verir ve çaba sarf ederse Allah’ın melekleri ve insanların laneti onun üzerine olsun" yazılı kitabe, bugün İstanbul Üniversitesi Kütüphane ve Dökümantasyon Daire Başkanlığı arşivinde kayıtlı bulunuyor.

Samsun Kalesi ve Kale mahallesine ilişkin restorasyon projesine ilişkin bilgi veren Büyükşehir Belediye Başkanı Yusuf Ziya Yılmaz, eski Samsun'dan emanet kalan ne varsa bunları projelendirip yaşatmaya çalıştıklarını söyledi. "Paşa Konakları'nı bitirdik. Eski tütün fabrikası binaları Bulvar AVM oldu. Şimdi ise eski Samsun'u hissedeceğimiz Saathane Meydanı'nı yapıyoruz. Burası eski Samsun'u yaşayacağımız bir mekan haline gelecek. Osmanlı ve Selçuklu eserlerini içinde barındıran Saathane Meydanı'nı ihya ettikten sonra Bedestan Çarşısı'nı, etrafında Büyük Cami'ye kadar giden Kale mahallesini ele almayı düşünüyoruz." bilgisini verdi.

Tarihi Samsun Kalesi'ni de bu kapsamda yeniden inşa etmek istediklerini açıklayan Başkan Yılmaz, "Kalenin yıkılıp yerine konmuş olan kötü kötü ucube beton kütlelerini kaldırarak kaleyi bütün güzelliği ile ortaya çıkarmayı arzuluyoruz. Tıpkı Büyük Cami'nin önünden başlamış olan o kaleyi Cumhuriyet Meydanı'na doğru ilerletip Bankalar Caddesi'nden Bedestan Çarşısı'na döndürerek oradan Subaşı'na doğru giden kaleyi ihya etmek istiyoruz. Samsun şehrinin ilk kurulduğu günlerdeki şehir çarşısını ihata eden, şehri ve insanlarımızın güvenlik açısından koruma zırhı olan kaleyi, kentimize yeniden kazandırmak istiyoruz. İşte bunlar, Samsun'un tarihine, özüne dönüşü sağlayacak projelerimizdir." ifadelerini kullandı.